Energiearmoede wordt een steeds groter probleem in de Europese Unie. Te midden van de stijgende energieprijzen, zorgen over de veiligheid en de transitie naar klimaatneutraliteit is het ontwikkelen van een op maat gemaakt energiebeleid een cruciale prioriteit.
De Europese Commissie definieert energiearmoede als een huishouden zijn energieverbruik moet terugdringen in een mate die negatieve gevolgen heeft voor de gezondheid en het welzijn van de bewoners.
Het wordt veroorzaakt door hoge kosten, lage inkomens en inefficiënte huisvesting. Het probleem, dat verband houdt met de volksgezondheid, sociale gelijkheid en de kwetsbaarheid van het klimaat, heeft een onevenredige impact op de meest kwetsbare gemeenschappen.
De COVID-19-crisis, gevolgd door de sterke stijging van de energieprijzen en de Russische invasie van Oekraïne in februari 2022, heeft de situatie voor veel burgers verergerd. Tussen 8 en 16 procent van de EU-bevolking heeft nu te maken met energiearmoede.
Het jaarlijkse percentage Europeanen dat zijn huis in de winter niet voldoende warm kan houden, is toegenomen. Terwijl deze in 2021 nog 6,9 procent bedroeg, bedroeg deze volgens Eurostat in 2023 10,6 procent.
Ondanks de vooruitgang sinds de lancering van de Energie-unie en diverse wetgevingsinitiatieven zoals het pakket Schone Energie voor Iedereen, blijven de verschillen in energiearmoede tussen de lidstaten bestaan.
In Griekenland en Bulgarije heeft bijna 30 procent van de bevolking een tekort aan energie, terwijl dit cijfer in de westelijke en noordelijke EU-landen onder de 5 procent daalt, blijkt uit gegevens van de Commissie.
Het verlichten van energiearmoede
Een studie gepubliceerd door GESIS benadrukt de noodzaak om energiearmoede aan te pakken door een combinatie van langetermijn- en kortetermijnmaatregelen, vooral in landen met hoge woningnood, zoals Portugal, Italië, Bulgarije en Roemenië.
Langetermijnstrategieën omvatten het renoveren van oude gebouwen om de energie-efficiëntie te verbeteren, het aanpakken van structurele tekortkomingen en het garanderen van toegang tot elementaire sanitaire voorzieningen. Investeringen in groene energie en innovatieve technologieën zijn eveneens essentieel.
Op de korte termijn moeten overheden inkomensgebaseerde steunmaatregelen implementeren, vooral voor kwetsbare huishoudens in regio’s met extreme weersomstandigheden zoals Zuidoost- en Oost-Europa.
Deze maatregelen zijn erop gericht de gezondheidsrisico’s te beperken en de toegang tot essentiële energiediensten te verbeteren. Bovendien dragen de vervanging van onvoldoende apparaten en de bevordering van hernieuwbare energie bij aan het maatschappelijk welzijn en de ecologische duurzaamheid.
De studie benadrukt het belang van consistente definities en gestandaardiseerde metingen van energiearmoede in de lidstaten om effectief beleid en nauwkeurige gegevensverzameling te garanderen. Het roept op tot verder onderzoek om de oorzaken van energiearmoede te onderzoeken en op maat gemaakte, landspecifieke oplossingen te ontwikkelen.
Initiatieven en beleid
Belangrijke initiatieven om energiearmoede aan te pakken zijn onder meer het beschermen van kwetsbare consumenten, maar ook maatregelen om de energiearmoede terug te dringen naast efficiëntieverbeteringen.
De renovatiegolf in het kader van de Europese Green Deal heeft tot doel de energie-efficiëntie te verbeteren door middel van renovaties van gebouwen, terwijl het Sociaal Klimaatfonds zich richt op huishoudens in energiearmoede als begunstigden.
Een nieuw project genaamd Local Authorities to Tackle Energy Poverty (LOCATEE), dat in oktober werd gelanceerd, heeft tot doel lokale gemeenten in staat te stellen energiearmoede te bestrijden door gebouwen met meerdere appartementen te renoveren voor kwetsbare bewoners.
Door zich te concentreren op het overbruggen van de kloof tussen particuliere woningeigenaren en het lokale klimaat- en energiebeleid in Midden-, Oost- en Zuid-Europa, belooft het een meer inclusieve benadering van energie-efficiëntie.
Het initiatief zal een uitgebreide toolkit bieden om energiekwetsbare huishoudens te identificeren, interventies op hun behoeften af te stemmen en de verlichting van energiearmoede in de langetermijnplannen van gemeenten te integreren.
Eerlijke energietransitie voor huishoudens
Hoewel de groene transitie financiële besparingen op de lange termijn oplevert door middel van energie-efficiënte technologieën, ontberen huishoudens met een laag inkomen – degenen die dergelijke besparingen het meest nodig hebben – vaak de toegang tot kapitaal of krediet om deze investeringen te kunnen betalen, waardoor de ongelijkheid wordt vergroot.
Ondertussen domineren huishoudens met een hoog inkomen de vroege adoptie van groene technologieën, waardoor de vraag naar energie en de druk op de infrastructuur toenemen. Daarom is het realiseren van een eerlijke energietransitie voor huishoudens essentieel voor Europa.
Beleidsmakers moeten beslissen of de kosten van het elektriciteitssysteem worden geheven via belastingen of rekeningen en of deze vast zijn of gebaseerd zijn op gebruik. Eerlijke systemen kunnen de fundamentele energiebehoeften beschermen en tegelijkertijd de overmatige consumptie door rijkere huishoudens beheersen.
Publieke of private entiteiten zouden kapitaalintensieve technologieën kunnen aanbieden als onderdeel van abonnementsachtige modellen, waarbij de kosten worden terugverdiend via servicekosten. Regelgeving is essentieel om uitbuiting te voorkomen.
Regeringen moeten prioriteit geven aan directe steun aan huishoudens met lage inkomens, zoals gesubsidieerde verbeteringen van de energie-efficiëntie, verplichte industrienormen of gemeenschapsoplossingen zoals stadsverwarming.
De fossielebrandstoffencrisis van 2022-2024 heeft het belang van steun op maat benadrukt. Benaderingen als ‘bloktarieven’, die de prijzen voor fundamentele energiebehoeften beperken, zijn effectief gebleken in het beperken van de energiearmoede.
Beleidsmakers moeten vergelijkbare beschermingsmaatregelen nemen om eerlijkheid, inclusiviteit en ecologische duurzaamheid te garanderen. Nu de energiearmoede zich uitbreidt tot de zomermaanden en de klimaatverandering, is een alomvattende aanpak het hele jaar door essentieel.
(Bewerkt door Brian Maguire | Euractiv’s Advocacy Lab)
