Het behoud van kunst is bedoeld om de meesterwerken uit de geschiedenis te behouden voor toekomstige generaties, maar soms lopen deze goedbedoelde inspanningen vreselijk mis. Of het nu te wijten is aan een gebrek aan expertise, overhaaste beslissingen of pure onzorgvuldigheid: bij sommige restauratiepogingen zijn kunstwerken onherkenbaar of onherstelbaar beschadigd. Deze mislukkingen herinneren ons eraan dat kunstbehoud zowel een kunst als een wetenschap is, en dat vaardigheid, geduld en respect voor het originele werk vereist zijn.
Deze lijst telt tien beruchte rampen op het gebied van kunstbehoud, waarbij de fouten worden benadrukt die culturele schatten in waarschuwende verhalen hebben veranderd.
Verwant: Top 10 rare afbeeldingen in renaissanceschilderijen
10 The Melting Murillo: The Immaculate Conception (Spanje, 2020)
Bartolomé Esteban Murillo’s De Onbevlekte Ontvangenis van Los Venerables is een gevierd 17e-eeuws meesterwerk met de afbeelding van de Maagd Maria. In 2020 werd een Spaanse meubelrestaurateur, die geen formele opleiding in kunstconservering had genoten, ingehuurd om het schilderij schoon te maken. De resultaten waren desastreus. Na twee mislukte pogingen om het gezicht van de Maagd Maria te ‚herstellen‘, bleef het werk onherkenbaar en leek het meer op een wazige cartoonachtige figuur dan op Murillo’s delicate kunstenaarschap.
Het incident leidde tot verontwaardiging en spot, waarbij vergelijkingen werden getrokken met de beruchte Ecce Homo-restauratie (die later op deze lijst verschijnt). Deskundigen veroordeelden het gebrek aan toezicht op de Spaanse kunstrestauratiepraktijken, waar ongereguleerde amateurs vaak waardevolle culturele artefacten worden toevertrouwd. Murillo’s schilderij vereiste uiteindelijk een uitgebreide professionele restauratie, maar de gebeurtenis benadrukte de aanhoudende risico’s van het toevertrouwen van meesterwerken aan verkeerde handen.(1)
9 Het overspoelde plafond van de Sixtijnse Kapel (Italië, jaren 80)
Het plafond van de Sixtijnse Kapel, geschilderd door Michelangelo in het begin van de 16e eeuw, is een van de meest iconische kunstwerken van de westerse kunst. Tussen 1980 en 1994 was er een grootschalig restauratieproject met als doel eeuwenlang vuil en roet van de fresco’s te verwijderen. Hoewel de resultaten levendige kleuren weer tot leven brachten, beweren critici dat bij de restauratie enkele originele details van Michelangelo zijn weggenomen, met name zijn subtiele schaduwtechnieken, bekend als clair-obscur.
Sommige kunsthistorici beweren dat overijverig schoonmaken de beoogde diepte en textuur van het meesterwerk veranderde. Ze beweren ook dat het restauratieteam te veel gebruik maakte van chemische oplosmiddelen, waardoor delen van het fresco permanent beschadigd raakten. Terwijl het Vaticaan het project verdedigt als een noodzakelijke poging om het werk van Michelangelo te behouden, blijft de controverse een verhit onderwerp onder kunstexperts, wat de dunne lijn tussen behoud en vernietiging aantoont.(2)
8 Het opnieuw schilderen van het Laatste Avondmaal (Italië, 18e eeuw)
Van Leonardo da Vinci Het laatste avondmaal is een meesterwerk uit de Renaissance, maar heeft eeuwenlang schade geleden als gevolg van omgevingsfactoren en eerdere restauratiepogingen. De ergste overtreder was een 18e-eeuwse poging van schilder Giuseppe Mazza, die probeerde het fresco te ‚repareren‘ door over Leonardo’s originele werk heen te schilderen.
Mazza gebruikte olieverf in plaats van tempera, wat niet alleen Leonardo’s delicate penseelvoering verdoezelde, maar ook verdere achteruitgang van het fresco veroorzaakte. Het opnieuw schilderen werd breed bekritiseerd en uiteindelijk verwijderd bij daaropvolgende restauratiepogingen, maar de schade was onomkeerbaar. Moderne technieken hebben het schilderij sindsdien gestabiliseerd, maar veel van Leonardo’s oorspronkelijke genialiteit is verloren gegaan Het laatste avondmaal als waarschuwend voorbeeld van een mislukte restauratie.(3)
7 Het in de was zetten van de Parthenon-sculpturen (Engeland, 1937)
In 1937 ondernam het personeel van het British Museum een controversieel schoonmaakproject voor de Parthenon Marbles (ook bekend als de Elgin Marbles). Werknemers gebruikten staalborstels, schuurmiddelen en zelfs zuur om eeuwenlang vuil te verwijderen, in de overtuiging dat ze de sculpturen in hun oorspronkelijke staat herstelden. In plaats daarvan verwijderden ze waardevolle patina, waardoor de oppervlakken onherstelbaar beschadigd raakten.
De schoonmaak werd later door kunsthistorici omschreven als een “calamiteit”, die betoogde dat de historische integriteit van de Marbles in gevaar was gebracht. Het incident blijft een pijnlijk punt in de debatten over het eigendom van de Marbles, waarbij Griekenland de mislukte restauratie aanhaalt als bewijs van het onvermogen van Groot-Brittannië om op de juiste manier voor deze oude schatten te zorgen.(4)
6 The Darkened Rembrandt: The Night Watch (Nederland, jaren 40)
Rembrandts De Nachtwacht is een Nederlands meesterwerk, maar een restauratiepoging uit de jaren 40 resulteerde in onbedoelde schade. Om het schilderij “op te fleuren” brachten restaurateurs een dikke laag vernis aan, die uiteindelijk na verloop van tijd donkerder werd, waardoor veel van de details van het werk onzichtbaar werden.
Toen er later pogingen werden gedaan om de vernis te verwijderen, veroorzaakten ze schaafwonden aan het oppervlak van het schilderij, wat leidde tot verder verlies van Rembrandts originele penseelvoering. De restauratie-inspanningen veroorzaakten verontwaardiging onder kunstliefhebbers en benadrukten de gevaren van invasieve technieken. Vandaag, De Nachtwacht wordt nog steeds nauwlettend in de gaten gehouden, waarbij moderne conservatoren geavanceerde methoden gebruiken om verdere schade te voorkomen.(5)
5 De Frankenstein-mummie (Egypte, 19e eeuw)
In de 19e eeuw probeerden vroege egyptologen mummies te conserveren met behulp van een verscheidenheid aan experimentele technieken. Een bijzonder rampzalig voorbeeld betrof een mummie uit het British Museum, die werd behandeld met paraffinewas om de kwetsbare omhulsels te stabiliseren. Terwijl de was aanvankelijk de mummie bewaarde, zorgde dit er later voor dat het linnengoed verslechterde, waardoor delen van het artefact onherstelbaar beschadigd raakten.
De zaak illustreert de ‘trial-and-error’-aanpak van vroege natuurbehoud, waarbij goedbedoelde maar ongeïnformeerde inspanningen vaak meer kwaad dan goed veroorzaakten. Tegenwoordig vertrouwen conservatoren op niet-invasieve technieken, maar de fouten uit het verleden herinneren ons aan de risico’s van het experimenteren met onvervangbare artefacten.(5)
4 Het “cartoonachtige” St. George-standbeeld (Spanje, 2018)
In 2018 ontaardde een poging om een 16e-eeuws houten beeldhouwwerk van St. George in de kerk van San Miguel de Estella in Spanje te restaureren in een veelbesproken ramp. Het standbeeld, waarop Sint-Joris een draak doodt, werd toevertrouwd aan een plaatselijke handwerkleraar die geen expertise had op het gebied van kunstrestauratie. Het resultaat was een opzichtige transformatie: de heilige werd opnieuw geschilderd met felroze wangen, een vlakke uitdrukking en een anachronistisch kleurenpalet. De restauratie vernietigde de ingewikkelde details en historische lagen van het origineel, wat leidde tot verontwaardiging onder kunsthistorici en natuurbeschermers die de onomkeerbare schade aan het eeuwenoude artefact betreurden.
Het debacle benadrukte de gevaren van het verwaarlozen van de juiste beschermingsprotocollen. Critici verweten de kerk en de lokale autoriteiten dat ze er niet in waren geslaagd gekwalificeerde professionals te betrekken bij het overtreden van de regels voor het behoud van erfgoed. Het incident deed ook de discussies over de bescherming van culturele artefacten opnieuw oplaaien, vooral in kleine gemeenschappen met beperkte middelen en bewustzijn van natuurbehoudsnormen. Wereldwijd trok de mislukte restauratie media-aandacht en spot, waarbij velen het vergeleken met het beruchte fresco-fiasco ‘Ecce Homo’ uit 2012. Terwijl sommigen hoopten dat het tumult de noodzaak van betere financiering en onderwijs in restauratiepraktijken zou benadrukken, rouwden anderen om het verlies van weer een onvervangbaar stukje geschiedenis voor nalatigheid.(7)
3 De schilferende Vermeer: Het meisje met de parel (Nederland, jaren negentig)
Johannes Vermeer’s Het meisje met de parel is een van de meest geliefde schilderijen ter wereld, maar een restauratie-inspanning in de jaren negentig zorgde voor controverse onder kunsthistorici en conservatoren. De schoonmaak was bedoeld om lagen vernis en vuil te verwijderen die zich in de loop van de eeuwen hadden opgehoopt, waardoor de heldere kleuren en het delicate penseelwerk van Vermeer aan het zicht werden onttrokken. Het schoonmaken bracht weliswaar de oorspronkelijke schittering van het schilderij aan het licht, maar bracht ook nieuwe risico’s met zich mee. Sommige deskundigen beweerden dat er op bepaalde plekken, vooral rond het gezicht van het meisje en de iconische parel, microschilfers ontstonden als gevolg van de gebruikte schoonmaakmiddelen.
Bovendien voerden critici aan dat bij de restauratie mogelijk de glazuurlagen zijn verwijderd die Vermeer zelf had aangebracht, waardoor de textuur en diepte van het schilderij op subtiele wijze zijn veranderd. Hoewel Het meisje met de parel blijft een mondiaal icoon, de restauratie riep vragen op over de ethiek van interventies die voorrang geven aan esthetische aantrekkingskracht boven historische integriteit. Dit incident benadrukt de uitdagingen van het behoud van fragiele werken en tegelijkertijd de verwachtingen van het moderne publiek en musea in evenwicht te brengen.(8)
2 De “Aardappelkop” Jezus: Ecce Homo (Spanje, 2012)
In 2012, een fresco van Jezus Christus, Zie de menswerd een internationale sensatie nadat een amateur-restauratiepoging desastreus mislukte. Het fresco, geschilderd door de 19e-eeuwse kunstenaar Elías García Martínez, was een bescheiden maar gerespecteerde afbeelding van Christus in de kerk van het Heiligdom van Barmhartigheid in Borja, Spanje. Cecilia Giménez, een goedbedoelende maar ongetrainde parochiaan van in de tachtig, probeerde het verslechterende werk te herstellen (LINK 9). Het resultaat was een grotesk beeld met vervormde proporties en wat velen omschrijven als een ‘Aardappelkop’ of ‘Aap Jezus’.
Hoewel de restauratie op grote schaal werd bespot, veranderde het onverwacht het kleine stadje Borja in een toeristische bestemming. Bezoekers stroomden toe om het mislukte fresco te zien, en het werd een symbool van zowel waarschuwende verhalen uit de kunstwereld als internethumor. Ondanks de komische erfenis leidde het incident tot serieuze discussies over de risico’s van het toestaan van ongekwalificeerde personen om aan belangrijke culturele artefacten te werken. Sommige experts hebben betoogd dat het fresco gered had kunnen worden als er eerder professionele tussenkomst was geweest, maar dat het nu definitief is veranderd – zij het met een nieuwe, bijzondere charme.(9)
1 De geruïneerde Rockefeller Picasso: Le Tricorne (VS, 2014)
Pablo Picasso’s Le Tricorneeen geschilderd toneelgordijn uit 1919, werd het middelpunt van een controversieel incident in 2014 toen het beschadigd raakte tijdens een verhuizing van het Four Seasons Restaurant in New York naar de New York Historical Society. Het gordijn, dat ruim zes meter hoog was, was al tientallen jaren een geliefd onderdeel van het restaurant en fungeerde zowel als decoratief middelpunt als als symbool van de integratie van moderne kunst in de openbare ruimte. Toen de directie van het gebouw besloot het kunstwerk te verplaatsen vanwege renovatiewerkzaamheden, waarschuwden deskundigen voor de risico’s die het vervoeren van zo’n kwetsbaar kunstwerk met zich meebrengt.
Deze waarschuwingen bleken vooruitziend toen Le Tricorne tijdens de overdracht verscheurd werd als gevolg van onjuiste behandeling en onvoldoende uitrusting. Het incident veroorzaakte verontwaardiging in de kunstgemeenschap, waarbij critici de verhuizers en eigenaren van onroerend goed beschuldigden van nalatigheid. Hoewel het gordijn uiteindelijk werd gerepareerd, was de schade op bepaalde gebieden onomkeerbaar, waardoor de historische en culturele waarde van het kunstwerk afnam. De controverse deed de discussies over de verantwoordelijkheden van particuliere eigenaren bij het veiligstellen van publieke schatten opnieuw oplaaien en benadrukte de gevaren van het onderschatten van de complexiteit van het verplaatsen van grootschalige, delicate kunstwerken.(10)
