Afbeeldingsbron: Getty
Dit artikel maakt deel uit van de serie „Reignited agendas: Trump’s return and its global repercussions“
Terwijl Donald Trump zich voorbereidt om op 20 september aan zijn tweede termijn te beginnen Januari In 2025 wordt er steeds meer gespeculeerd over zijn waarschijnlijke ‘Afrika-beleid’. Tijdens zijn eerste termijn heeft Trump Afrika grotendeels verwaarloosd en zelfs enkele denigrerende opmerkingen gemaakt over het continent. Hij heeft Afrika nooit bezocht en heeft weinig interesse getoond in het uitbreiden van de militaire operaties van de Verenigde Staten (VS) daar. Hoewel hij heeft afgezien van inmenging in de interne aangelegenheden van Afrikaanse landen, is het duidelijk dat Afrika geen topprioriteit is geweest voor zijn regering. Trumps tweede ambtstermijn is erop gericht zijn ‘America First’-beleid op het gebied van buitenlands beleid te versterken, dat zich richt op pragmatische, investeringsgedreven strategieën waarbij de Amerikaanse belangen centraal staan. Deze aanpak kan veel goeds voorspellen voor Afrikaanse landen.
President Trump en zijn visie voor Afrika
Trumps eerste termijn omvatte het ‚Prosper Africa‘-initiatief. Het programma, dat in december 2018 werd gelanceerd, had tot doel Amerikaanse investerings- en ontwikkelingsprojecten op het continent te stimuleren. Het werd gefinancierd door de Amerikaanse International Development Finance Corporation (DFC) en opgericht onder de tweeledige BUILD-wet (Better Utilization of Investments Leading to Development) om het Chinese Belt and Road Initiative (BRI) in Afrika tegen te gaan door middel van investeringen uit de particuliere sector. Hierdoor werd de investeringscapaciteit van de VS in het ten zuiden van de Sahara gelegen deel van Afrika uitgebreid, waarbij de financieringslimiet van de DFC steeg van 29 miljard dollar naar 60 miljard dollar. Sinds de lancering heeft Prosper Africa Amerikaanse bedrijven geholpen 2.500 deals binnen te halen in 49 landen ter waarde van 120 miljard dollar. Met andere woorden: Prosper Africa had een impact die gelijk was aan de populairdere African Growth and Opportunity Act (AGOA).
Trumps tweede ambtstermijn is erop gericht zijn ‘America First’-beleid op het gebied van buitenlands beleid te versterken, dat zich richt op pragmatische, investeringsgedreven strategieën waarbij de Amerikaanse belangen centraal staan.
Sinds de inwerkingtreding ervan in 2000 heeft AGOA Afrikaanse landen tariefvrije toegang geboden tot meer dan 1.800 producten op de Amerikaanse markten. Hoewel Trump eerder had overwogen om AGOA in 2025 te beëindigen, betekent zijn doel om de Chinese invloed in Afrika tegen te gaan dat het programma waarschijnlijk zal worden voortgezet. De AGOA-gerelateerde export is echter aanzienlijk gedaald van een piek van 66 miljard dollar in 2008 naar slechts 10 miljard dollar in 2022, deels als gevolg van een daling van de Afrikaanse aardolie-export. Er wordt ook verwacht dat Trump programma’s als het Young African Leaders Initiative (YALI) zal voortzetten, dat leiderschap van jongeren, ondernemerschap en directe economische betrokkenheid bevordert, wat zijn focus op handels- en investeringsgedreven diplomatie weerspiegelt. Het is echter waarschijnlijk dat het klimaatactie- en gezondheidszorgbeleid van de vorige regering zal worden teruggeschroefd. In plaats daarvan kunnen er strenge wetten worden ingevoerd om illegale migratie te controleren en massale deportaties uit te voeren.
Perspectieven uit Afrika
Veel Afrikaanse leiders, van Egypte en Nigeria tot Zuid-Afrika, hebben Donald Trump gefeliciteerd met zijn herverkiezing, zich ervan bewust dat zijn tweede termijn aanzienlijke gevolgen zou kunnen hebben voor het continent. In afwachting van zijn beleidsaankondigingen op het gebied van handel, hulp en veiligheid ontstaan er duidelijke verdeeldheid onder de Afrikaanse landen. Zuid-Afrika en Kenia maken zich bijvoorbeeld zorgen over mogelijk gespannen relaties onder het bewind van Trump, terwijl landen als Egypte, Marokko, Nigeria en Oeganda optimistischer zijn.
In Noord-Afrika zullen Egypte en Marokko het meeste profiteren van de terugkeer van Trump. De Egyptische president Abdel Fattah al-Sisi, een nauwe bondgenoot van Trump, was een van zijn grootste supporters in 2016. Trump noemde Sisi eerder zijn ‘favoriete dictator’. Nu Trump weer aan de macht is, kan Egypte een gunstiger relatie verwachten met minder nadruk op mensenrechten. De sterke man-aanpak van Trump zou ook kunnen helpen bij het oplossen van conflicten in Gaza en Libanon, terwijl Egypte mogelijk voordeel zou kunnen halen uit het geschil met Ethiopië over het water van de Nijl en de Grote Ethiopische Renaissancedam.
In 2020 veranderde Trump, als onderdeel van een bredere overeenkomst die de betrekkingen met Israël normaliseerde, het Amerikaanse beleid en erkende hij de soevereiniteit van Marokko over de regio.
Marokko verwelkomde ook de overwinning van Trump, in de hoop dat zijn terugkeer zijn inspanningen zou stimuleren om internationale erkenning te krijgen voor de Marokkaanse soevereiniteit over de betwiste Westelijke Sahara. In 2020 veranderde Trump, als onderdeel van een bredere overeenkomst die de betrekkingen met Israël normaliseerde, het Amerikaanse beleid en erkende hij de soevereiniteit van Marokko over de regio.
In Oost-Afrika voorspelt de terugkeer van Trump wellicht niet zoveel goeds. Toen president Biden in 2022 55 miljard dollar aan het Afrikaanse continent toezegde, behoorden de Oost-Afrikaanse landen tot de grootste ontvangers van Amerikaanse hulp. Maar Trumps ‘America First” agenda zou kunnen leiden tot aanzienlijke bezuinigingen op de financiële steun van de VS. Dit is betreurenswaardig, vooral nu de regio worstelt met de ergste migratiecrisis ter wereld in Soedan.
Er wordt opgeroepen tot een grotere betrokkenheid van de VS bij de Soedan-crisis, waardoor de helft van de bevolking met hongersnood kampt. Het is echter onwaarschijnlijk dat een “America First”-aanpak van Soedan een topprioriteit zal maken. Na de afzetting van Omar al-Bashir in 2019 speelde Trump een sleutelrol tijdens zijn eerste termijn, waarbij hij diplomatieke druk uitoefende om de overgang van Soedan naar een burgerregering te ondersteunen. Door Soedan te verwijderen van de Amerikaanse lijst van staatssponsors van terrorisme – op voorwaarde dat de betrekkingen met Israël worden genormaliseerd – opende Trump de deur voor Soedan om toegang te krijgen tot internationale financiële hulp, wat essentiële economische hulp bood voor zijn kwetsbare democratie.
West-Afrikaanse landen delen soortgelijke zorgen als hun oosterburen. De afgelopen twee jaar heeft de regio te maken gehad met meerdere militaire staatsgrepen, verwoestende klimaatrampen en toenemende aanvallen van opstandelingen. Elke verdere terugtrekking door Trump zou deze uitdagingen kunnen verergeren en zowel de Chinese als de Russische invloed kunnen vergroten, waarbij China groeit als de belangrijkste economische partner van de regio en Rusland zijn rol op het gebied van de veiligheid versterkt. Ondertussen hopen de juntaleiders, die het zwaarst te lijden hebben gehad onder de Amerikaanse sancties, dat deze door de nieuwe regering-Trump zullen worden opgeheven.
In Zuid-Afrika heeft Trump voor controverse gezorgd, vooral door zichzelf te vergelijken met anti-apartheidsicoon Nelson Mandela.
In Zuid-Afrika heeft Trump voor controverse gezorgd, vooral door zichzelf te vergelijken met anti-apartheidsicoon Nelson Mandela. Zuid-Afrika bekritiseerde ook de Amerikaanse steun aan Israël, terwijl het sterke betrekkingen onderhield met zowel Rusland als China. Hoewel president Cyril Ramaphosa een van de eersten was die Trump feliciteerde, wordt verwacht dat de betrekkingen met de VS wankel zullen zijn en afhankelijk zullen zijn van de manier waarop Zuid-Afrika zijn diplomatie hanteert. Dit is een bijzonder cruciale tijd voor Zuid-Afrika, omdat het de grootste begunstigde is van het AGOA-programma, waarbij enkele Amerikaanse facties Zuid-Afrika straffen door het land uit het programma te halen.
Een weg vooruit
De rol van Afrika in de multipolaire wereld evolueert, en onder Trump kunnen de betrekkingen tussen de VS en Afrika pragmatischer worden, met de nadruk op infrastructuur, handel en zakelijke kansen. Trumps voorkeur voor directe economische diplomatie boven ideologische betrokkenheid of hulp zou kunnen aansluiten bij de Afrikaanse doelstellingen van economische zelfredzaamheid en soevereine politieke kaders.
De recente erkenning van de Afrikaanse Unie als permanent lid van de G20 onderstreept het groeiende mondiale belang van Afrika. Het continent wordt geconfronteerd met complexe uitdagingen, zoals democratische terugval, jeugdwerkloosheid en migratiedruk; het heeft echter een enorm groeipotentieel, aangedreven door jeugd en innovatie. In deze steeds meer multipolaire wereld zijn de hulpbronnen en allianties van Afrika zeer gewild, en de betrokkenheid van de VS blijft van cruciaal belang. Nu de Amerikaanse invloed afneemt in een snel veranderend Afrika, geconfronteerd wordt met toenemende jihadistische dreigingen en steeds meer aansluiting vindt bij China en Rusland, zou Trump 2.0 zowel kansen als risico’s voor Afrika kunnen creëren. Maar vanwege zijn onconventionele karakter is het moeilijk te voorspellen welke kwesties Trump prioriteit zal geven zodra hij aan de macht komt.
Samir Bhattacharya is Associate Fellow bij het Strategic Studies Program van de Observer Research Foundation
De hierboven weergegeven standpunten behoren toe aan de auteur(s). ORF-onderzoek en -analyses nu beschikbaar op Telegram! Klik hier voor toegang tot onze samengestelde inhoud: blogs, longforms en interviews.